Όπως είναι γνωστό στο πεδίο της ψυχολογικής ανάπτυξης του παιδιού, το παιδί γνωρίζει τον κόσμο με όλες του τις αισθήσεις και μαθαίνει μέσα από τον λόγο, τον ρυθμό, την κίνηση, την εικόνα και το παιχνίδι. Η σύνδεση παιχνιδιού και μάθησης είναι απόλυτα φυσική και αποτελεί μέρος των πρώτων εμπειριών του παιδιού. Το παιχνίδι δεν είναι μόνο τρόπος ψυχαγωγίας, αλλά σημαντικός παράγοντας για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Όταν αξιοποιείται στη μαθησιακή διαδικασία στο σχολείο, αποκτά ακόμη μεγαλύτερη παιδαγωγική αξία.

Στη διδασκαλία κάθε γνωστικού αντικειμένου, τα παιχνίδια μπορούν να συμβάλλουν στην επίτευξη των διδακτικών στόχων. Είναι όμως βασικό οι μαθητές/τριες να κατανοούν τον σκοπό, τη δομή και τους κανόνες του παιχνιδιού. Ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού είναι να σχεδιάζει, να οργανώνει και να καθοδηγεί το παιχνίδι, εξασφαλίζοντας ότι η μάθηση προκύπτει φυσικά και αυθόρμητα. Σύμφωνα με τη θεωρία γνωστικής ανάπτυξης του Piaget, στο στάδιο των συγκεκριμένων λογικών πράξεων (7–11 ετών) το παιδί μπορεί να διακρίνει τη δική του θέση από εκείνη των άλλων, να αποδέχεται κανόνες και να συνεργάζεται, γεγονός που διευκολύνει ιδιαίτερα τη συμμετοχή του σε παιχνίδια ρόλων.

Σύγχρονες προσεγγίσεις στη γλωσσική μάθηση

Η εποικοδομητική προσέγγιση στη δια βίου εκμάθηση γλωσσών βασίζεται στην ιδέα ότι οι μαθητές/τριες είναι ενεργοί συμμέτοχοι στη διαδικασία. Μέσα από τον ρόλο, οικοδομούν νέα γνώση αλληλεπιδρώντας με τους άλλους και αξιοποιώντας προηγούμενες εμπειρίες.

Η Επικοινωνιακή Προσέγγιση (CLT) στη διδασκαλία γλωσσών, από την άλλη, δίνει έμφαση στη χρήση της γλώσσας μέσα από διαδραστικά παιχνίδια και επικοινωνιακές δραστηριότητες. Η πρακτική εξάσκηση του προφορικού λόγου ενισχύει την αυτοπεποίθηση των μαθητών/τριών και τους/τις εξοπλίζει με δεξιότητες άμεσα χρήσιμες στην καθημερινή ζωή.

 

Το παιχνίδι ρόλων στη σχολική τάξη

Το παιχνίδι ρόλων αποτελεί μία από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους εκμάθησης της ξένης γλώσσας, ειδικά για παιδιά, καθώς τους δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν τη γλώσσα σε αυθεντικά επικοινωνιακά πλαίσια (Senda,2023).To παιχνίδι ρόλων βοηθά τα παιδιά να μάθουν πώς να μιλούν, να ακούν και να κατανοούν καταστάσεις της καθημερινής ζωής με έναν ελκυστικό τρόπο.

Όταν παίζουν τους ρόλους γιατρών, καταστηματαρχών, δασκάλων, ξεναγών κ.λπ., τα παιδιά εξασκούνται στην ομιλία, μαθαίνουν νέες λέξεις και φράσεις καθώς και πώς να εκφράζονται με σαφήνεια και ευγένεια. Μέσω του παιχνιδιού ρόλων, τα παιδιά μαθαίνουν να συνεργάζονται με άλλους και να λύνουν προβλήματα που προκύπτουν σε διαδραστικές καταστάσεις (π.χ., στην τάξη, σε ένα κατάστημα, σε μια επίσκεψη σε μουσείο, στο ιατρείο κ.λπ.).

Η δραστηριότητα αυτή ενεργοποιεί τα παιδιά να σκεφτούν δημιουργικά, να καλλιεργήσουν τη φαντασία τους, αλλά και να προβληματιστούν γύρω από τα δικά τους συναισθήματα καθώς και τα συναισθήματα των άλλων μέσα από την αναπαράσταση καθημερινών καταστάσεων. Σε κάθε περίπτωση, όταν εφαρμόζουμε παιχνίδι ρόλων μέσα στην τάξη, εισερχόμαστε στη Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης όπως την όρισε ο Lev Vygotsky (Grossen κ.ά., 2020). Σύμφωνα με τη θεωρία του, η Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης εκφράζει τη διαφορά ανάμεσα σε αυτά που το παιδί μπορεί να κατακτήσει μόνο του και σε όσα μπορεί να μάθει με την κατάλληλη καθοδήγηση και υποστήριξη. Η κοινωνική αλληλεπίδραση κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού συμβάλλει στην ανάπτυξη ανώτερων νοητικών λειτουργιών—γνωστικών, συναισθηματικών και κοινωνικών.

Το παιχνίδι ρόλων στην εκμάθηση ξένων γλωσσών μπορεί να εφαρμοστεί με διάφορους τρόπους.

Η εφαρμογή του παιχνιδιού ρόλων μπορεί να γίνει με βάση την προσέγγιση της Μάθησης μέσω Εργασιών (Task-Based Learning) (Aliakbari & Jamalvandi, 2010): Στην πρώτη φάση (στάδιο πριν από την εκτέλεση της εργασίας), οι μαθητές/τριες προετοιμάζονται και υποστηρίζονται. Εισάγονται νέο λεξιλόγιο, γραμματικοί κανόνες ή γλωσσικές λειτουργίες. Στη δεύτερη φάση (κατά τη διάρκεια της εργασίας), η εστίαση είναι στην εκτέλεση της εργασίας. Στην τρίτη φάση (μετά την εργασία), ο/η εκπαιδευτικός και οι μαθητές/τριες αναλύουν την εκτέλεση της εργασίας.

Για την επιτυχή εφαρμογή του παιχνιδιού ρόλων στην τάξη κατά την εκμάθηση της αγγλικής ως ξένης γλώσσας, οι μελέτες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρέπει να πληρούνται διάφοροι παράγοντες: το θέμα πρέπει να είναι σχετικό (με την ηλικία και την προηγούμενη εμπειρία των μαθητών), πρέπει να εισαχθεί κατάλληλο γλωσσικό υλικό (γραμμένο στον πίνακα, σε εικονοκάρτες , κ.λπ.) και η διόρθωση σφαλμάτων πρέπει να γίνεται κατάλληλα (ιδανικά στο τέλος της δραστηριότητας). Είναι σημαντικό ότι ο/η εκπαιδευτικός παίζει βασικό ρόλο – όχι μόνο ως παρατηρητής αλλά και ως συμμετέχων και συντονιστής κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας (Liu & Ding, 2009).

Το παιχνίδι ρόλων μπορεί να περιλαμβάνει διαφορετικούς τύπους διαλόγου: σεναριακό, ημισεναριακό και αυτοσχεδιαστικό (Li, 2024).

Μέσω δραστηριοτήτων παιχνιδιού ρόλων, οι μαθητές/τριες αναπτύσσουν δεξιότητες διαλόγου, ενεργητική ακρόαση και σεβαστές αντιδράσεις προς τους/τις συνομηλίκους τους κατά την αλληλεπίδραση. Στην εκμάθηση της ξένης γλώσσας, το παιχνίδι ρόλων ενισχύει την επικοινωνία και το κίνητρο των μαθητών/τριών να συμμετέχουν και να εμπλέκονται σε διάλογο (Daif-Allah & Al-Sultan, 2023). Ο διάλογος, με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να εξελιχθεί σε μια δια βίου δεξιότητα που συμβάλλει στην επιτυχή διαχείριση κοινωνικών καταστάσεων.

Σε μια μελέτη ανασκόπησης που περιελάμβανε 20 ερευνητικές εργασίες σχετικά με τις μεθόδους παιχνιδιού ρόλων στην εκμάθηση της αγγλικής ως ξένης γλώσσας (Ishak & Aziz, 2022), το συμπέρασμα ήταν ότι το παιχνίδι ρόλων βελτίωσε σημαντικά τις ικανότητες ομιλίας των μαθητών – ιδιαίτερα την ευχέρεια, την κατανόηση και την αλληλεπίδρασή τους. Αυτή η μέθοδος βοηθά επίσης τους/τις μαθητές/τριες να οικοδομήσουν αυτοπεποίθηση στις επικοινωνιακές τους δεξιότητες και τους/τις παρακινεί να μιλούν αγγλικά στην τάξη.