Εκτιμώντας τη Διαφορετικότητα: Η Δύναμη των Διαφορετικών Μαθησιακών Αναγκών

Κάθε σχολική αίθουσα είναι γεμάτη με παιδιά που βλέπουν, σκέφτονται και μαθαίνουν με τον δικό τους μοναδικό τρόπο. Για πολλά χρόνια η εκπαίδευση έτεινε να εστιάζει κυρίως στις δυσκολίες των παιδιών, ιδιαίτερα εκείνων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Ωστόσο, η έρευνα μας υπενθυμίζει συνεχώς ότι τα παιδιά αυτά διαθέτουν και δυνατά σημεία που αξίζουν αναγνώριση. Όταν βλέπουμε το παιδί συνολικά και όχι μόνο τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει, ανακαλύπτουμε δυνατότητες που διαφορετικά θα μπορούσαν να περάσουν απαρατήρητες.

Γιατί οι προσεγγίσεις «ένα μέγεθος για όλους» αποτυγχάνουν

Η μελέτη της A. Gervasoni το 2005 για μικρούς μαθητές/μικρές μαθήτριες που δυσκολεύονταν με αριθμητικές έννοιες ανέδειξε κάτι σημαντικό. Ακόμη κι όταν τα παιδιά φαίνεται να αντιμετωπίζουν την ίδια δυσκολία, οι ατομικές τους μαθησιακές ανάγκες είναι δυνατόν να ποικίλλουν σημαντικά. Ορισμένα ενδέχεται να επωφελούνται από πρακτικές δραστηριότητες, ενώ άλλα από οπτική υποστήριξη ή επιπλέον χρόνο. Λόγω αυτής της ποικιλίας, τα άκαμπτα ή τυποποιημένα προγράμματα παρέμβασης σπανίως αποδίδουν. Τα παιδιά αναπτύσσονται όταν η υποστήριξη που λαμβάνουν είναι τόσο ευέλικτη ώστε να προσαρμόζεται στο προσωπικό μαθησιακό τους προφίλ. Αυτή η έρευνα μας ωθεί να επανεξετάσουμε την ιδέα των «τυπικών» μαθητών/μαθητριών. Μας υπενθυμίζει ότι ετικέτες όπως «δυσκολία στα μαθηματικά» λένε ελάχιστα για το τι πραγματικά χρειάζεται ένα παιδί.

Δυνατά και Αδύνατα σημεία: Μια Πληρέστερη Εικόνα

Λίγα χρόνια αργότερα, ο Everatt και οι συνεργάτες του (2008) εξέτασαν παιδιά με δυσλεξία, δυσπραξία, δυσκολίες προσοχής και άλλες μαθησιακές διαφορές. Τα ευρήματά τους έδειξαν ότι τα παιδιά αυτών των ομάδων εμφάνισαν χαρακτηριστικά μοτίβα δυνατών και αδύνατων σημείων. Όταν οι αξιολογήσεις περιλάμβαναν και τις δύο πτυχές, γινόταν πιο εύκολο να κατανοήσουμε το μοναδικό προφίλ κάθε μαθητή/μαθήτριας.

Αυτό έχει σημασία επειδή αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο υποστηρίζουμε τα παιδιά. Ένα παιδί με δυσλεξία μπορεί να έχει εξαιρετικές δεξιότητες συλλογισμού. Ένα παιδί με δυσπραξία μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευφάνταστο. Ένα παιδί με δυσκολίες προσοχής μπορεί να είναι βαθιά περίεργο και γρήγορο στη σκέψη. Όταν οι ενήλικες αναγνωρίζουν και αξιοποιούν αυτά τα δυνατά σημεία, τα παιδιά αισθάνονται μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση κι έχουν μεγαλύτερο κίνητρο για μάθηση.

Η Συμπεριληπτική Εκπαίδευση ως Νοοτροπία Βασισμένη στα Δυνατά Σημεία

Εκπαιδευτικοί συγγραφείς όπως οι Ashman και Elkins (2002) και οι Loreman και συνεργάτες (2004) υποστηρίζουν εδώ και καιρό ότι η συμπερίληψη λειτουργεί καλύτερα όταν οι εκπαιδευτικοί κατανοούν και εκτιμούν τη διαφορετικότητα. Αντί να αναμένεται όλα τα παιδιά να ακολουθήσουν την ίδια πορεία, οι συμπεριληπτικές πρακτικές ενθαρρύνουν την ευελιξία, την ενσυναίσθηση και τη δημιουργικότητα. Η προσέγγιση αυτή δεν ωφελεί μόνο τα παιδιά με αναγνωρισμένες μαθησιακές ανάγκες· ωφελεί κάθε μαθητευόμενο/μαθητευόμενη δημιουργώντας ένα σχολικό περιβάλλον όπου διαφορετικά δυνατά σημεία αναγνωρίζονται και τιμώνται.

Η Συμμετοχή Αυξάνεται όταν τα Δυνατά Σημεία Εκτιμώνται

Οι εκπαιδευτικοί που χρησιμοποιούν προσεγγίσεις που βασίζονται στα δυνατά σημεία συχνά παρατηρούν υψηλότερα επίπεδα συμμετοχής. Οι Beneke και Ostrosky (2009) διαπίστωσαν ότι στις τάξεις όπου εφαρμοζόταν η μέθοδος του project, τα παιδιά με ποικίλες μαθησιακές ανάγκες συμμετείχαν πιο ενεργά. Αλληλεπιδρούσαν περισσότερο με τους συνομήλικούς τους, έδειχναν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και σημείωναν σταθερή πρόοδο τόσο κοινωνικά όσο και ακαδημαϊκά. Το μαθησιακό περιβάλλον έγινε ένας χώρος όπου οι ικανότητές τους αναγνωρίζονταν αντί να επισκιάζονται από τις δυσκολίες τους.

Αυτή η ιδέα επαναλαμβάνεται στο έργο της Jenifer Fox Your Child’s Strengths (2008), το οποίο τονίζει ότι η αναγνώριση και η καλλιέργεια των ταλέντων των παιδιών τα βοηθά να αναπτύξουν ανθεκτικότητα και μια ισχυρή αίσθηση του εαυτού. Όταν τα παιδιά αισθάνονται ότι εκτιμώνται για αυτά που μπορούν να κάνουν, γίνονται πιο πρόθυμα να αντιμετωπίσουν δυσκολότερους τομείς.  

Δημιουργώντας μια Κουλτούρα Τάξης που Τιμά τη Διαφορετικότητα

Η αναγνώριση των δυνατών σημείων δεν αφορά μόνο αξιολογήσεις ή παρεμβάσεις. Αφορά τη διαμόρφωση μιας κουλτούρας στην τάξη όπου κάθε παιδί αισθάνεται ότι το «βλέπουν». Ακολουθούν ορισμένες κατευθυντήριες ιδέες:

• Βλέπουμε το παιδί ως σύνολο: Μια δυσκολία ενός παιδιού είναι μόνο μία πτυχή του εαυτού του. Η φαντασία, η ενσυναίσθηση, η μνήμη, το χιούμορ, η αποφασιστικότητα ή η δημιουργικότητά του είναι εξίσου σημαντικά.
• Παραμένουμε ευέλικτοι: Τα παιδιά με διαφορετικές μαθησιακές ανάγκες σπάνια ακολουθούν το ίδιο μοτίβο. Η ευελιξία δίνει στους εκπαιδευτικούς τον χώρο να προσαρμόζονται και να ανταποκρίνονται σε αυτό που δείχνει κάθε μαθητής/μαθήτρια τη δεδομένη στιγμή.
• Χρησιμοποιούμε τα δυνατά σημεία ως σημείο εκκίνησης: Εάν ένα παιδί μαθαίνει καλύτερα μέσω της κίνησης, της φαντασίας, των οπτικών μέσων ή της πρακτικής εξερεύνησης, αυτά τα δυνατά σημεία μπορούν να γίνουν η πύλη προς τη νέα μάθηση.

Συμπέρασμα: Η Διαφορά μας Κάνει Δυνατότερους

Η έρευνα είναι σαφής. Τα παιδιά με ποικίλες μαθησιακές ανάγκες διαθέτουν ουσιαστικά δυνατά σημεία που πρέπει να αναγνωρίζονται και να καλλιεργούνται. Όταν οι εκπαιδευτικοί μετατοπίζονται από την εστίαση στα ελλείμματα στην υιοθέτηση μιας πληρέστερης, πιο ισορροπημένης εικόνας του κάθε μαθητή και μαθήτριας, οι τάξεις γίνονται πιο συμπεριληπτικές και πιο αποτελεσματικές.

Η εκτίμηση της διαφορετικότητας δε σημαίνει αγνόηση των προκλήσεων∙ σημαίνει κατανόηση του γεγονότος ότι κάθε παιδία έχει κάτι να προσφέρει. Όταν αξιοποιούμε τα δυνατά σημεία των διαφορετικών μαθητών/μαθητριών, τους/τις βοηθάμε να εξελιχθούν σε άτομα με αυτοπεποίθηση που γνωρίζουν ότι οι διαφορές τους δεν αποτελούν εμπόδια αλλά πηγές δύναμης.