Καθολικός Σχεδιασμός για τη Μάθηση: Καθιστώντας τα Υλικά Λειτουργικά για Όλους και Όλες

Σε κάθε σχολική αίθουσα τα παιδιά έρχονται με διαφορετικές ιστορίες, ικανότητες και τρόπους μάθησης. Ορισμένα κατανοούν καλύτερα τις ιδέες μέσα από τις λέξεις, άλλα μέσα από τις εικόνες, τον ήχο ή την κίνηση. Ωστόσο, για πολύ καιρό η διδασκαλία σχεδιαζόταν συχνά με γνώμονα έναν μόνο «τυπικό» μαθητή. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να αφήσει πολλά παιδιά πίσω, όπως εκείνα που έχουν μαθησιακές δυσκολίες ή εκείνα που είναι απλώς προγραμματισμένα να μαθαίνουν με διαφορετικούς τρόπους.

Ο Καθολικός Σχεδιασμός για τη Μάθηση (ΚΣΜ / Universal Design for Learning) προσφέρει μια νέα προοπτική. Πρόκειται για ένα πλαίσιο που βοηθά τους/τις εκπαιδευτικούς να σχεδιάζουν μαθήματα και υλικά που να λειτουργούν για όλους και όλες από την αρχή. Παρέχοντας στους μαθητές/στις μαθήτριες πολλαπλούς τρόπους πρόσβασης σε πληροφορίες, εμπλοκής στη μαθησιακή διαδικασία και έκφρασης των όσων γνωρίζουν, ο ΚΣΜ διασφαλίζει ότι κάθε παιδί έχει ίσες ευκαιρίες να πετύχει (Brand & Dalton, 2012· King-Sears, 2014).

Τι είναι ο Καθολικός Σχεδιασμός για τη Μάθηση;

Ο ΚΣΜ εμπνεύστηκε από την αρχιτεκτονική. Όπως τα κτίρια μπορούν να σχεδιαστούν ώστε να περιλαμβάνουν ράμπες και φαρδιές εισόδους για να είναι προσβάσιμα από  όλους/όλες χωρίς ειδικές τροποποιήσεις, έτσι και ο ΚΣΜ ενθαρρύνει τους/τις εκπαιδευτικούς να σχεδιάζουν μαθησιακές εμπειρίες που είναι εξαρχής προσβάσιμες από όλα τα παιδιά. Αντί να γίνονται προσαρμογές εκ των υστέρων, αφού δηλαδή διαπιστωθεί ότι ένας μαθητής/μία μαθήτρια δυσκολεύεται, ο ΚΣΜ προτρέπει τους/τις εκπαιδευτικούς να σχεδιάζουν εκ των προτέρων τις διδασκαλίες τους, λαμβάνοντας υπόψη τη διαφορετικότητα των μαθητών/μαθητριών σε κάθε τάξη (Pisha & Coyne, 2001).

Η προσέγγιση αυτή είναι ιδιαίτερα ισχυρή, επειδή υποστηρίζει όχι μόνο τους μαθητές/τις μαθήτριες με αναπηρίες, αλλά και εκείνους/εκείνες που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά και γλωσσικά περιβάλλοντα∙ αναγνωρίζει ότι κάθε μαθητής/μαθήτρια επωφελείται από την ευελιξία και την επιλογή (King-Sears, 2014).

Πώς λειτουργεί ο Καθολικός Σχεδιασμός για τη Μάθηση

Στον πυρήνα του ο ΚΣΜ αφορά την ευελιξία και βασίζεται σε τρεις αρχές:

• Πολλαπλά μέσα αναπαράστασης: οι πληροφορίες παρέχονται με διαφορετικούς τρόπους, π.χ. ένα μάθημα ανάγνωσης μπορεί να περιλαμβάνει κείμενο, ήχο και εικόνες για την υποστήριξη της κατανόησης.
• Πολλαπλά μέσα εμπλοκής: οι μαθητές/μαθήτριες παρακινούνται μέσω επιλογών και συνδέσεων με τον πραγματικό κόσμο, π.χ. ένα μάθημα φυσικών επιστημών θα μπορούσε να περιλαμβάνει εκτέλεση πειραμάτων, βίντεο ή συζητήσεις.
• Πολλαπλά μέσα έκφρασης: επιτρέπεται στους μαθητές/στις μαθήτριες να δείξουν τι έχουν μάθει με τρόπους που ταιριάζουν στα δυνατά τους σημεία, π.χ. μέσω γραπτού λόγου, ζωγραφικής, ομιλίας ή χρήσης της τεχνολογίας.

Αυτές οι αρχές δίνουν στους/στις εκπαιδευτικούς μία δομή για τον σχεδιασμό μαθημάτων που σέβονται τις ατομικές διαφορές. Μειώνουν, επίσης, τη ματαίωση και βοηθούν όλους τους μαθητές/όλες τις μαθήτριες να αισθάνονται ότι ανήκουν στο σχολικό τους περιβάλλον και ότι αναγνωρίζεται η αξία τους.

Η Επιστήμη πίσω από τον Καθολικό Σχεδιασμό για τη Μάθηση

Ο ΚΣΜ βασίζεται στη γνωστική θεωρία μάθησης και στη θεωρία των πολλαπλών τύπων νοημοσύνης, οι οποίες τονίζουν ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν με ποικίλους και σύνθετους τρόπους. Προσφέροντας πλούσιες σε αισθήσεις μαθησιακές εμπειρίες, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές/τις μαθήτριες να συνδέσουν τις νέες ιδέες με πρότερες γνώσεις, να εμβαθύνουν την κατανόησή τους και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους (Brand & Dalton, 2012).

Η τεχνολογία παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Τα ψηφιακά εργαλεία επιτρέπουν την εξατομίκευση: οι μαθητές/μαθήτριες μπορούν να προσαρμόζουν τις γραμματοσειρές και τα χρώματα, να ακούν το κείμενο δυνατά ή να μεταφράζουν πληροφορίες στη μητρική τους γλώσσα (King-Sears, 2014· Edyburn, 2005). Αυτά τα απλά χαρακτηριστικά καθιστούν τη μάθηση πιο προσιτή και συμπεριληπτική για όλους και όλες.

Σχεδιάζοντας «Έξυπνα από την Αρχή»

Η περιγραφή του ΚΣΜ από τους Bart Pisha και Peggy Coyne (2001) ως μία διαδικασία σχεδιασμού «έξυπνα από την αρχή» συνεπάγεται το να εντοπίζουμε πιθανά εμπόδια πριν εμφανιστούν. Οι εκπαιδευτικοί αντί να ρωτούν: «Πώς μπορώ να το διορθώσω αυτό για έναν μαθητή;» ρωτούν: «Πώς μπορώ να κάνω αυτό το μάθημα να λειτουργήσει για όλους τους μαθητές μου/για όλες τις μαθήτριές μου;».

Ο David Rose (1999), ένας από τους πρωτοπόρος του ΚΣΜ, υποστήριξε ότι όταν οι εκπαιδευτικοί λαμβάνουν υπόψη τους διαφορετικά μαθησιακά στιλ, υπόβαθρα και δεξιότητες, μπορούν να σχεδιάσουν μαθήματα που είναι συμπεριληπτικά και ελκυστικά. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο η καλύτερη προσβασιμότητα αλλά και μια πιο ζωντανή και πιο δυναμική μαθησιακή εμπειρία.

Ο ΚΣΜ στην προσχολική εκπαίδευση

Στην προσχολική εκπαίδευση ο ΚΣΜ είναι ιδιαίτερα πολύτιμος, καθώς τα μικρά παιδιά μαθαίνουν καλύτερα όταν μπορούν να κινηθούν, να παίξουν και να εξερευνήσουν. Οι Pamela Brillante και Lillian Reddy (2017) έχουν δείξει ότι ο ΚΣΜ υποστηρίζει παιδιά όλων των γλωσσών, πολιτισμών και ικανοτήτων, συνδυάζοντας την αφήγηση ιστοριών, τη μουσική, την τέχνη και την κίνηση στη μαθησιακή διαδικασία. Αυτές οι ποικίλες προσεγγίσεις βοηθούν κάθε παιδί να συνδεθεί με το μαθησιακό υλικό με ουσιαστικό τρόπο.

Γιατί ο Καθολικός Σχεδιασμός για τη Μάθηση έχει σημασία

Όταν οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν τον ΚΣΜ, μετατοπίζουν την οπτική τους από το να βλέπουν τις διαφορές ως εμπόδια στο να τις βλέπουν ως ευκαιρίες. Μια τάξη που βασίζεται στις αρχές του ΚΣΜ είναι ένας χώρος όπου κάθε μαθητής/μαθήτρια μπορεί να βρει το δικό του/της μονοπάτι προς την κατανόηση μέσω εικόνων, ιστοριών, πρακτικών δραστηριοτήτων ή μέσω της τεχνολογίας.

Το πιο σημαντικό: ο ΚΣΜ μας υπενθυμίζει ότι ισότητα στην εκπαίδευση δε σημαίνει αντιμετώπιση όλων των παιδιών με τον ίδιο τρόπο∙ σημαίνει παροχή σε καθένα από αυτά των εργαλείων και των ευκαιριών που χρειάζονται για να μάθουν και να «ανθίσουν».

Αναφορές

Brand, S., & Dalton, E. (2012). Universal Design for Learning: Cognitive Theory into Practice for Facilitating Comprehension in Early Literacy. 

Brillante, P., & Reddy, L. (2017). Universal Design for Learning in the Early Childhood Classroom: Teaching Children of all Languages, Cultures, and Abilities, Birth–8 Years. 

Edyburn, D. (2005). Universal Design for Learning. 

King-Sears, P. (2014). Introduction to Learning Disability Quarterly Special Series on Universal Design for Learning. 

Pisha, B., & Coyne, P. (2001). Smart From the Start. 

Rose, D. (1999). Universal Design for Learning. The SAGE Encyclopedia of Higher Education.